بازتاب ها و رفتارهای نوزاد (Stereotypies)

طفولیت یکی از جالب ترین دوره های زندگی برای مطالعه است. این دوره به خاطر دو نوع حرکت در اولین ماه های زندگی به طور خاصی، جذاب و جالب است: یکی بازتاب ها و دیگری رفتارهای قالبی. مجله سلامتی راستینه در دو بخش مجزا، اینگونه حرکات و اهمیتشان را در فرایند رشدی شرح می دهد.

مهمترین بازتاب ها و رفتارهای نوزاد کدامند؟

طی چهار ماه آخر زندگیِ پیش از تولد و چهار ماه اولِ بعد از تولد، گنجینة حرکتی نوزاد تا حدود زیادی از حرکاتی تشکیل می شود که به شکل بازتابی هستند … یعنی هرگونه حرکت، یک پاسخ غیر ارادی قالبی به محرکی خاص می باشد. به عنوان مثال، وقتی محرکی، مثل لمس کردن کف دست نوزاد، اعمال می شود، دستِ تحریک شده به طور عادی به صورت یک رفتار قالبی بسته می شود.

به طور طبیعی، در اطفال سالم، بازتاب های طفل پس از اولین سالروز تولد خیلی طول نمی کشد (بازتاب های چتر نجاتی به طرف پایین، به پهلو، و به عقب استثنا هستند). با این وجود برخی بازتاب ها خیلی طولانی تر باقی می مانند. بازتاب های طفل نه تنها جنبه ی جالبی از رشد انسان است بلکه بی نهایت مهم نیز می باشد. نوزاد انسان با قابلیت های ارادی معدود و جنبش اندکی متولد می شود.

نوزاد انسان اساساً ناتوان است، بنابراین برای حفظ و بقای خود تا حدود زیادی به مراقبت کنندگان و بازتاب های خود متکی است.

بازتاب های اولیه

بازتاب های طفل که عمدتاً برای محافظت، تغذیه، یا بقا استفاده می شوند، بازتاب های اولیه هستند. بازتاب های اولیه، بازتاب هایی هستند که در طول حاملگی یا در زمان تولد آشکار می شوند و تا شش ماهگی ناپدید می شوند. این بازتاب ها در تمام نوزادانِ طبیعی، رخ می دهد.

بازتاب مکیدن

بازتاب مکیدن یکی از بازتاب های اولیه ی معروف می باشد؛ مشخصه ی این بازتاب ، عمل مکیدن دهانی (oral sucking) هنگام تحریک لب ها
می باشد. نوزاد، بدون توانایی ارادی قورت دادن غذا متولد می شود، بنابراین، بازتاب مکیدن وی را قادر می سازد تا به شیوه ی غیر ارادی قورت دادن را انجام دهد، یعنی مواد مغذی ضروری برای بقاء را دریافت کند.

بازتاب جستجو کردن

بازتاب مهم دیگر برای تأمین غذای کافی برای طفل، بازتاب جستجو کردن (search or rooting reflex) می باشد، که در ارتباط با بازتاب مکیدن عمل می کند. بازتاب جستجو کردن هنگامی فراخوانده می شود که قسمتی از گونه که به لب ها نزدیک است تحریک می شود. در این صورت، سر طفل به طرف مسیر تحریک بر می گردد. این بازتاب، نوزادِ بدون حرکت را قادر می سازد تا هنگامی که توسط سینه ی مادر تحریک می شود، غذا را جستجو کند.

بازتاب لابیرینتین

بازتاب لابیرینتین با بازتاب محافظتی که آن هم برای بقا ضروری است، اندکی متفاوت است. وقتی طفل در وضعیت دوم قرار بگیرد، تنفس ممکن است تا حد خفگی مسدود شود. نوزاد ناتوان، توانایی های ارادی ناکافی برای بلند کردن یا برگرداندن سر جهت افزایش تنفس دارند. با این وجود، بازتاب غیر ارادی لابیرینیتن طفل را قادر می سازد تا سر را بلند یا راست کند بنابراین سر را به وضعیتی که برای تنفس بهتر است بر می گرداند و به بچه اجازه ی زنده ماندن می دهد.

بازتاب گرفتن کف دستی

بازتاب گرفتن کف دستی یکی از مشهودترین بازتاب ها و شاید یکی از اولین بازتاب هایی است که ظاهر می شود. بازتاب گرفتن کف دستی به طور طبیعی در رحم و در ماه پنجم حاملگی پدیدار می گردد. بازتاب گرفتن کف دستی، پاسخی به تحریک لمسی کف دست می باشد. وقتی کف دست تحریک می شود، همه ی چهار انگشت دست تحریک شده، خم یا بسته می شوند. اگر چه شست به این محرک پاسخ نمی دهد، پاسخ گرفتن در بازتاب گرفتن کف دستی می تواند به طور جالب توجهی قوی باشد. برای مثال اگر فرد بزرگسالی به طور همزمان کف دست های طفل را تحریک کند، پاسخ طفل می تواند به اندازه ای قوی باشد که بزرگسال را قادر سازد تا وی را از سطح اتکا جدا کند. بازتاب گرفتن کف دستی به طور طبیعی در تمام طول ماه چهارم ادامه می یابد.

بازتاب مورو

بازتاب مورو یکی از مفیدترین بازتاب ها برای تشخیص بالیدگی عصب شناختی طفل می باشد. این بازتاب اغلب در هنگام تولد ایجاد می شود و تقریباً تا سن ۴ تا ۶ ماهگی ادامه می یابد.

بازتاب مورو می تواند به شیوه های مختلفی فراخوانده شود. یک محرک این است که کف دست در زیر سر بچه قرار گیرد و سپس به طور ناگهانی ولی نرم چند اینچ پایین تر قرار گیرد. این محرک باعث فلکشن بازوها، انگشتان، و ساق ها می شود. چنین پاسخ مشابهی هنگامی اتفاق می افتد که کل بدن بچه در دست نگه داشته می شود و به طور ناگهانی دست ۳ تا ۴ اینچ (بین ۷ تا ۱۰ سانتی متر) پایین تر قرار گیرد. همچنین، وقتی به سطحی که بچه روی آن خوابیده است با کف دست ضربه زده شود، به طور طبیعی بازتاب مورو اتفاق می افتد.

ناتوانی در کسب بازتاب مورو نزدیک تولد می تواند نشان دهنده ی بد کار کردی دستگاه عصبی مرکزی باشد. استمرار این بازتاب تا بعد از زمان فرونشانی مورد انتظار، نشان دهنده ی مشکلی حسی حرکتی است. به علاوه، استمرار یافتن بیش از موعد این بازتاب، نشستن، کنترل سر و سایر نقاط برجسته (نقاط عطف) حرکتی را به تأخیر خواهد انداخت.

عدم تقارن بازتاب مورو می تواند نشان دهنده ی آسیب یک طرفه مغز باشد.

بازتاب یکه خوردن (از جا پریدن)

بازتاب یکه خوردن (startle reflex) از بسیاری جهات به بازتاب مورو شباهت دارد. این بازتاب نیز می تواند با تغییر سریع وضعیت سر یا ضربه به سطح اتکای بدن فراخوانده شود. با این وجود پاسخی که این محرک ها تولید می کنند از پاسخ مورو متفاوت است. در حالی که مورو باعث می شود اندام ها سریعاً باز شوند، بازتاب یکه خوردن باعث خم شدن سریع بازوها و ساق ها می شود. به علاوه، مورو به طور طبیعی از ۴ تا ۶ ماهگی ناپدید می شود اما یکه خوردن می تواند تا ۲ تا ۳ ماه بعد از ناپدید شدن مورو ظاهر نشود. در این شکل، بازتاب یکه خوردن به طور طبیعی نزدیک یک سالگی متوقف می شود، اگر چه پاسخ های یکه خوردن با شدت کمتر در تمام طول عمر فرا خوانده می شود.

بازتاب تونسیته ی نامتقارن گردن

بازتاب تونسیته نامتقارن گردن (asymmetric tonic neck reflex) که گاهی اوقات وضعیت پیکان و کمان یا شمشیر باز نامیده می شود، معمولاً در بچه های زودرس دیده می شود اما ممکن نیست در اطفال متولد شده در زمان طبیعی (full – term infants) مشهود باشد. این بازتاب در هنگام خوابیدن بچه در حالت دمر و طاق باز می تواند فراخوانده شود. وقتی سر به یک طرف می چرخد، اندام هایی که در طرف صورت قرار دارند باز می شوند در حالی که اندام های طرف مخالف، خم می شوند. بازتاب تونسیته ی نامتقارن گردن در نوزاد نادر است، ولی گهگاه ممکن است در اطفال بالای ۳ ماه فراخوانده شود. اعتقاد بر این است که این بازتاب، رشد آگاهی از هر دو طرف بدن را تسهیل می کند و نیز به رشد هماهنگی چشم – دست کمک می کند .

بازتاب تونسیته ی متقارن گردن

در بازتاب تونسیته ی نامتقارن گردن (symmetric tonic neck reflex)، اندام های سمت راست متفاوت از اندام های سمت چپ پاسخ می دهند، اما در بازتاب تونسیته ی متقارن گردن این گونه نیست. همان گونه که از خود واژه برداشت می شود، در این بازتاب اندام ها به طور متقارن حرکت می کنند . این پاسخ متقارن می تواند به وسیله ی قرار دادن طفل در یک وضعیت نشستن حمایت شده فراخوانده گردد. وقتی طفل به اندازه ی کافی به عقب کج می شود، گردن نتیجتاً باز می شود، که این خود محرکی برای اکستنشن مربوط بازوها و فلکشن ساق ها می باشد. با این وجود وقتی بچه به جلو کج می شود تا جایی که گردن کاملاً خم می شود، بازوها خم می شوند و پاها باز می شوند.

این بازتاب از تولد تا حدود ۳ ماهگی مشهود می باشد. همچنین استمرار این بازتاب (بیش از مدت مورد انتظار) ممکن است باعث بروز مشکلاتی جدی شود. برای مثال، ممکن است بد شکلی های خم شدن ستون مهره ها، همچنین اشکال در راه رفتن، ایستادن و نشستن رخ دهد.

بازتاب گرفتن کف پایی

بازتاب گرفتن کف پایی (plantar grasp reflex) می تواند از زمان تولد تا اولین سال طفولیت، فراخوانده شود. این بازتاب با به کار بردن فشاری اندک فراخوانی می شود. معمولاً با تحریک سینه ی پا توسط سر انگشت، همه ی انگشتان آن پا خم می شوند. انگشتان پا به دور شی تحریک کننده حلقه می زنند مثل این که تلاش می کنند تا آن را بگیرند، همچون بازتاب گرفتن کف دستی در دست.

بازتاب گرفتن کف پایی بایستی قبل از این که کودک بتواند راست بایستد، به تنهایی بایستد، یا راه برود، متوقف شود. والدین نیز برای پوشیدن کفش، به پای کودکی که هنوز بازتاب گرفتن کف پایی فعال را از خود نشان می دهد، با مشکل مواجه هستند.

بازتاب کف دستی – فک تحتانی

بازتاب کف دستی – فک تحتانی (palmar mandibular reflex)، یا بازتاب بابکین (Babkin reflex) یکی از بازتاب های طفل است که به طور طبیعی از زمان تولد ظاهر می شود. بازتاب بابکین با فشار همزمان کف دو دست فراخوانده می شود. در این بازتاب همه یا یکی از این پاسخ ها فراخوانده می شود. دهان باز می شود، چشم ها بسته می شوند، و گردن خم می شود. یعنی سر به جلو خم می شود. پاسخ بابکین همچنین هنگامی رخ می دهد که دست نوزاد انسان توسط مو به آرامی تحریک می شود. این بازتاب به طور طبیعی در ۳ ماهگی ناپدید می شود.

بازتاب کف دستی – چانه ای

بازتاب کف دستی – چانه ای (palmar mental reflex)، همچون بازتاب بابکین، هنگامی که قاعده ی کف یکی از دست ها خارانده می شود، یک پاسخ چهره ای را فراخوانی می کند، این خاراندن باعث می شود آرواره ی پایین باز و بسته شود. این بازتاب برای اولین بار در هنگام تولد قابل مشاهده است و به طور طبیعی در ماه سوم متوقف می شود.

مقاله مرتبط : بازتاب های قامتی نوزاد

سایت پزشکی و مجله سلامتی راستینه