انسولین
انسولین هورمونی مهم است که در پانکراس تولید میشود. وظیفه‌ی اصلی آن کنترل سطح گلوکز بدن است.
انسولین چیست؟
انسولین هورمونی است که در عضوی حاضر در پشت شکم به نام پانکراس تولید میشود. بخشهای مخصوصی در پانکراس به نام جزایر لانگرهانس (واژه‌ی انسولین از واژه‌ی لاتین «اینسولا» به معنای جزیره ساخته شده است.) وجود دارد که از انواع سلول‌هایی تشکیل شده که هورمون‌های مختلفی تولید و ترشح می‌کنند. بیشتر این سلول‌ها از نوع بتا هستند و مسئولیت تولید انسولین را بر عهده دارند.
انسولین از پانکراس به گردش خون وارد میشود تا بخشهای مختلف بدن برسد. این هورمون وظایف زیادی دارد اما مهم‌ترین آن‌ها، کنترل چگونگی استفاده‌ی بدن از کربوهیدرات‌هایی است که در غذاهای مختلف مصرفی یافت می‌شوند. کربوهیدرات‌ها در بدن می‌شکنند و به قندی به نام گلوکز تبدیل می‌شوند. گلوکز سوخت اصلی سلول‌هاست. انسولین به سلول‌های ماهیچه، کبد و چربی (بافت چربی) اجازه می‌دهد از این گلوکز برای تامین انرژی و انجام وظیفه استفاده کنند. بدون حضور انسولین، سلول‌ها نمی‌توانند از انرژی گلوکز استفاده کنند و به تدریج از کار می‌افتند. گلوکز اضافی که به مصرف سلول‌ها نرسیده است، تغییر ماهیت داده و در قالب چربی ذخیره می‌شوند تا هنگام پایین‌بودن سطح قند خون، مورد استفاده قرار بگیرند. به علاوه، انسولین نقش‌های دیگری نیز در فرایندهای متابولیسمی بدن دارد (از جمله جلوگیری از شکاندن پروتئین و چربی).
انسولین چگونه تنظیم میشود؟
وظیفه‌ی اصلی انسولین کمک به ورود گلوکز به سلول به جهت استفاده از انرژی آن و همچنین حفظ گلوکز موجود در گردش خون در سطح طبیعی است. ترشح انسولین در افراد سالم همواره نسبت به میزان غذای دریافت‌شده و نیازهای متابولیک بدن تنظیم میشود. تنظیم قند خون فرایندی پیچیده است و هورمون‌های دیگر موجود در روده و پانکراس نیز در آن نقش دارند. با مصرف غذا گلوکز از روده جذب گردش خون شده و سطح قند خون را بالا می‌برد. این افزایش قند خون سبب ترشج انسولین از پانکراس میشود که به حرکت و استفاده‌ی گلوکز در سلول‌ها کمک می‌کند. با ورود گلوکز به سلول‌ها، سطح قند خون نیز به حالت طبیعی برمی‌گردد و ترشح انسولین کاهش می‌یابد. پروتئين‌های موجود در خوراکی‌ها و دیگر هورمون‌هایی که در روده ترشح می‌شوند نیز سبب ترشح انسولین می‌شوند. هورمون‌های ترشح‌شده هنگام استرس، مانند آدرنالین، از ترشح انسولین جلوگیری می‌کنند و این مسئله سبب بالارفتن قند خون میشود که در شرایط پراسترس کمک بزرگی به بدن است.
انسولین به کمک گلوکاگون (هورمونی که در پانکراس تولید میشود) عمل می‌کند. وظیفه‌ی انسولین، پایین‌آوردن سطح قند خون در وقت نیاز و وظیفه‌ی گلوکاگون، افزایش آن است. با این روش میزان قند خون در محدوده‌ی مشخصی نگه داشته میشود تا بدن به درستی عمل کند.
میزان بیش از حد انسولین با بدن چه می‌کند؟
اگر به طور اتفاقی، مثلا با صرف انرژی بیشتر یا مصرف غذای کمتر از میزان انتظار، انسولین بیش از حد نیاز به بدن تزریق شود، گلوکز زیادی از خون وارد سلول‌ها میشود. این مسئله، کاهش غیرعادی قند خون را به دنبال دارد (هیپوگلیسیمی). در صورت وقوع هیپوگلیسیمی، بدن برای بالابردن قند خون، گلوکز ذخیره‌شده در کبد را آزاد می‌کند. قند خون پایین موجب بروز حالات بیماری در افراد میشود. واکنشی دفاعی اولیه‌ی بدن برابر هیپوگلیسیمی از طریق سیستم عصبی سمپاتیک صورت می‌گیرد. این واکنش به صورت عرق‌کردن، گرسنگی، اضطراب، لرزش بدن و پریدگی رنگ صورت بروز پیدا می‌کند تا هشداری به معنای کاهش قند خون باشد و فرد به درمان آن بپردازد. اما اگر سطح قند خون اولیه پایین باشد یا این مشکل درمان نشود و سطح قند خون همچنان پایین بیاید، مغز نیز درگیر میشود چرا که تقریبا به طور کامل انرژی‌اش را از گلوکز تامین می‌کند. بنابراین سرگیجه، منگی، تشنج یا حتی کما بروز پیدا می‌کنند.
برخی داروهایی که برای افراد مبتلا به دیابت نوع دو تجویز می‌شوند شامل سولفونیل‌اوره‌‌ها (مانند گلی کلازید) و مگلیتینیدها (مانند رپاگلیناید)، می‌توانند ترشح انسولین در بدن یا هیپوگلیسیمی را موجب شوند. در نتیجه بدن واکنشی مشابه با حالتی که انسولین اضافی به بدن تزریق شده است، نشان می‌دهد.
تومور نادری به نام اینسولینوما نیز وجود دارد که در هر یک میلیون نفر، یک تا چهار نفر به آن مبتلا می‌شوند. این تومور سلول‌های بتای پانکراس را درگیر می‌کند. افرادی که این تومور را دارند نیز علائم هیپوگلیسیمی را نشان می‌دهند.
میزان کم انسولین با بدن چه می‌کند؟
بدن افراد دیابتی یا در ساخت انسولین، مشکلی دارد، یا در عملکرد آن و یا در هر دو مورد. دو نوع اصلی و شناخته‌شده‌تر دیابت، دیابت نوع یک و نوع دو هستند، هر چند که انواع نادرتر آن نیز وجود دارد.
افرادی که به دیابت نوع یک مبتلا هستند، صفر یا میزان بسیار کمی انسولین تولید می‌کنند. این وضعیت هنگامی به وجود می‌آید که سلول‌های بتای تولیدکننده‌ی انسولین به دست آنتی‌بادی‌ها (موادی که عموما برای مبارزه با عفونت‌ها در بدن ترشح می‌شوند) نابود شده باشند و در نتیجه تولید انسولین متوقف شود. بدن نمی‌تواند با میزان بسیار کم انسولین موجود گلوکز را از خون وارد سلول‌ها کند و در نتیجه قند خون بالا می‌رود. اگر سطح قند خون به حد کافی بالا باشد، گلوکز اضافی به ادرار می‌ریزد. این فرایند، آب بیشتری به سیستم ادراری وارد می‌کند و موجب تکرر ادرار و تشنگی می‌گردد. در ادامه، کم‌شدن آب بدن اتفاق می‌آفتد که ممکن است سبب گیجی شود. به علاوه انسولین کم به معنای ناتوانی سلول در جذب گلوکز برای تولید انرژی است و دیگر منابع انرژی (مانند چربی و ماهیچه) برای تامین آن استفاده می‌شوند. این مسئله موجب خستگی و کاهش وزن میشود. اگر این روند ادامه پیدا کند ممکن است به بیماری شدید فرد بینجامد چرا که بدن تلاش می‌کند از چربی، انرژی بسازد و اسیدها تولیدات اضافی این فرایند هستند. در صورت مراجعه‌نکردن به پزشک، ذخیره‌ی میزان انبوه این اسیدها ممکن است به کما یا حتی مرگ منجر شود. افراد مبتلا به دیابت نوع یک برای زنده‌ماندن نیازمند تزریق انسولین هستند.
دیابت نوع دو به دو عامل و شدت آن، به پیشرفت بیماری بستگی دارد. اولین عامل ممکن است مشکل سلول‌های بتا در تولید انسولین باشد. بنابراین با وجود تولید میزان کم انسولین، نیازهای بدن تامین نمی‌شود. عامل دوم، وجود انسولین اما عملکرد نامناسب آن است چرا که بخش‌هایی از سلول که محل فعالیت انسولین است و به گیرنده‌های انسولین معروف‌اند، از کار می‌افتند و در حضور انسولین موجود در خون واکنشی نشان نمی‌دهند. آزمایش‌ها نشان داده‌اند از کار افتادن این گیرنده‌ها در افراد با وزن بالا شیوع بیشتری دارد. برخی افراد مبتلا به دیابت نوع یک هنگام شروع بیماری علائم کمی از خود نشان می‌دهند و قند خون بالایشان تنها در آزمایش خونی که به هدف دیگری انجام شده است، مشخص میشود؛ افراد دیگر اما ممکن است علائمی مشابه افراد مبتلا به دیابت نوع دو از خود نشان دهند (تشنگی، تکرر ادرار، کم‌شدن آب بدن، گرسنگی، خستگی و کاهش وزن). برخی مبتلایان به دیابت نوع دو می‌توانند بیماریشان را با رژیم غذایی بهتر و یا کاهش وزن کنترل کنند؛ برخی نیز به مصرف قرص و تزریق انسولین برای افزایش قند خونشان احتیاج دارند.
نظرات کاربران