تهوع و استفراغ (Nausea and vomiting) علایمی بسیار معمول بوده که بعلت بیماری ها و مشکلات متفاوت بوجود می آید. تهوع و استفراغ اغلب ناشی از گاستروانتریت ویروسی (نوعی التهاب روده و معده) می باشد. خیلی از داروها می توانند باعث نهوع و استفراغ شوند. در موارد نادر تهوع و استفارغ می توانند خطرناک و تهدید کننده باشند.

چه چیزی باعث تهوع و یا استفراغ می شود؟

تهوع و استفراغ بیماری نیستند، اما علامت بسیاری از بیماری ها و مشکلات می باشند، این بیماری ها و یا موارد شامل:

• بیماری حرکت یا دریازدگی
• مراحل اولیه بارداری (تهوع تقریبا در ۵۰ تا ۹۰ درصد از همه زنان باردار رخ داده و استفراغ در حدود ۲۵ تا ۵۵ درصد زنان باردار رخ می دهد)
• داروهای استفراغ آور
• درد شدید
• استرس عاطفی (مثلا ترس)
• سنگ کیسه صفرا
• مسمومیت غذایی
• عفونت ها از قبیل گاستروانتریت ویروسی
• پرخوری
• واکنش به بوهای خاص
• حمله قلبی
• ضربه مغزی و یا آسیب مغزی
• تومور مغزی
• زخم های گوارشی همچون زخم معده
• برخی از انواع سرطان
• پرخوری و یا دیگر بیماری های روانی
• گاستروپارزی یا تخلیه آرام معده
• خوردن مواد سمی و یا مقدار زیاد الکل
• سرگیجه یا سبکی سر
• بیماری میگرن

علل تهوع بسته به سن افراد متفاوت می باشد. در کودکان تهوع و استفراغ عموما ناشی از عفونت ویروسی، مسمومیت غذایی، حساسیت به شیر، بیماری حرکتی، پرخوری و یا زیاد غذادادن، سرفه، مسدود شدن روده ها و بیماری هایی که در آن کودک دچار تب می شود، باشد.

زمان تهوع و استفراغ نیز می تواند نشان دهنده مشکل باشد. زمانیکه مدت کمی بعد از غذاخوردن فرد دچار تهوع و استفراغ شود، مشکل می تواند ناشی از مسمومیت غذایی، ورم معده، زخم گوارشی و یا پرخوری باشد. تهوع و استفراغ ۱ تا ۸ ساعت بعد از غذا خوردن می تواند ناشی از مسمومیت غذایی باشد. بعضی از سموم غذایی باکتریایی همچون سالمونلا مدت بیشتری طول می کشد تا خود را نشان دهند.

آیا استفراغ خطرناک است؟

عموما استفراغ بی خطر است، اما می تواند نشانه بیماری جدی ای نیز باشد. بعضی از مثال های مشکلات جدی که باعث تهوع و یا استفراغ می شود، شامل تکان مغزی، مننژیت، انسداد روده، آپاندیسیت و تومورهای مغزی می باشند.

مشکل دیگری که باعث تهوع و استفراغ می شود، کم آبی بدن (دهیدراته شدن) می باشد. بزرگسالان علایم کم آبی بدن همچون افزایش تشنگی، خشکی لب و دهان را شناسایی کرده و برای آن اقدام می کنند اما کودکان در خطر بیشتری برای کم آبی بدن (بخصوص اگر اسهال هم شوند) می باشند چراکه قادر به گفتن و تشخیص مشکل خود نیستند. بزرگسالان مسئول کودکان باید از علایم کم آبی بدن همچون خشکی لب ها و دهان، چشمان گود رفته و تنفس و نبض سریع آگاه باشند. در نوزادان، بغیر از علایم ذکر شده باید نگران کاهش ادرار و فرورفتگی فونتاله (نقطه ی نرمی در بالای سر کودک) نیز بود.

استفرغ مداوم در بارداری می تواند باعث مشکل حادی به نام hyperemesis gravidarum (تهوع و استفراغ شدید) بوده که در آن مادر دچار عدم توازن مایعات و مواد معدنی می شود و زندگی خود و یا جنینش بخطر می افتد.

در موارد نادر، استفراغ شدید باعث زخم در آستر مری که به پارگی مالوری-وایس معروف است، می باشد. اگر مری پاره شود، نام مشکل سندرم بوئرهاوه می باشد و باید سریعا به اورژانس مراجعه نمود.

در صورت تهوع و استفراغ کی به پزشک مراجعه نماییم؟

درصورتیکه دچار تهوع و استفرغ شدید و هریک از مشکلات زیر را داشتید، باید به پزشک مراجعه نمایید، این مشکلات شامل:

• اگر تهوع شما چند روز طول کشید و یا اگر امکان بارداری وجود داشت
• اگر درمان خانگی اثر نکرد، کم آبی بدن هم وجود داشت و یا دچار آسیب خاصی شدید (مثلا سر شما ضربه خورد و یا عفونت وارد بدنتان شد) که باعث استفراغ می شود
• بزرگسالانی بیشتر از یک روز دچار استفراغ می شوند، اسهال بهمراه استفراغ رخ می دهد و یا نشانه های کم آبی معتدل وجود دارد
• در مورد نوزدان و کودکان زیر ۶ سال اگر استفراغ بیشتر از چند ساعت طول کشید، اسهال بود، علایم کم آبی بدن رخ داد، تب بالای ۱۰۰ درجه فارنهایت داشت و یا کودک برای ۶ ساعت ادرار نکرده بود (درمورد کودکان و نوزادان مراجعه هرچه سریعتر بهتر است)
• در مورد کودک بالای ۶ سال اگر تهوع برای ۱ روز ادامه داشت، تهوع و اسهال بیشتر از ۲۴ ساعت طول کشید، تب بالای ۱۰۰ درجه فارنهایت، کودک برای ۶ ساعت ادرار نکرده بود و یا علایم کم آبی بدن موجود بود (درمورد کودکان و نوزادان مراجعه هرچه سریعتر بهتر است)
• شما برای چند ساعت آب و خوراکی دریافت نکرده و یا کودکتان برای ۸ ساعت قادر به دریافت مایعات نباشد

در صورتیکه هریک از موقعیت های زیر به همراه استفراغ وجود داشت باید سریعا به اورژانس مراجعه نمایید:

• خون در استفراغ وجود داشت
• سردرد شدید و یا گرفتگی گردن
• بی حالی، گیجی و یا کاهش هشیاری
• شکم درد شدید
• تب بالای ۱۰۱ درجه فارنهایت
• اسهال
• تنفس سریع و یا افزایش ضربان قلب
• درد قفسه سینه
• پوست سرد و رنگ پریده
• تاری دید

استفراغ چگونه درمان می شود؟

درمان استفراغ بدون توجه به علت و یا سن فرد شامل:

• نوشیدن تدریجی مقادیر زیاد مایعات شفاف
• اجتناب از خوردن غذاهای جامد تا زمانیکه حملات استفراغ پایان یابد
• بعد از مشورت با پزشک مصرف دارویی که باعث استفراغ شده را بصورت موقت قطع نمایید (مشورت با پزشک دراین زمینه حیاتی است)
• اگر تهوع و استفراغ بیشتر از ۲۴ ساعت ادامه داشت باید از محلول های خوراکی برای پیشگیری و درمان کم آبی بدن استفاده نمود
• زنان باردار که دچار بیماری صبحگاهی می شوند، باید قبل از خروج از رختخواب، کلوچه، شیرینی و … کوچک و یا خوراکی سرپایی پر از پروتئین مصرف نمایند

چگونه می توان از تهوع پیشگیری نمود؟

چندین راه برای پیشگیری از تهوع وجود دارد، این راهها شامل:

• خوردن چندین وعده کوچک غذایی در روز بجای سه وعده بزرگ غذایی
• آرام غذا بخورید
• از خوراکی هایی که سخت هضم می شوند اجتناب نمایید
• خوراکی های سرد مصرف کرده و یا هوای اتاق را خنک کنید، اگر در اثر هوا و غذای گرم و یا داغ دچار تهوع می شوید
• بعد از خوردن در حالیکه سرتان ۲۵ سانتیمتر بالاتر از پاها قرار دارد استراحت نمایید
• مایعات را بین وعده های غذایی نه بین غذا مصرف نمایید و روزانه ۶ تا ۸ لیوان آب برای پیشگیری از کم آبی بنوشید (بجز زمانیکه بدلیل سایر بیماری ها میزان مصرف مایعات برای شما محدود شده باشد)
• زمانیکه کم تر احساس تهوع دارید غذا بخورید

چطور زمانیکه تهوع داریم از استفراغ جلوگیری نماییم؟

زمانیکه احساس تهوع داشتید، امکان پیشگیری از استفراغ با رعایت موارد زیر وجود دارد:

• مقادیر کوچکی از مایعات شفاف و شیرین همچون ماءالشعیر و یا آبمیوه مصرف نمایید. (بجز آب پرتقال و گریپ فروت که زیادی اسیدی هستند)
• درحال نشسته و یا نیمه دراز کش(بدن بالا باشد) استراحت نمایید چراکه فعالیت باعث بدتر شدن تهوع و تبدیل آن به استفراغ می شود

برای پیشگیری از تهوع و استفراغ در کودکان:

• اجازه ندهید کودک همزمان هم غذا بخورد و هم بازی نماید.
• برای پیشگیری از تهوع ناشی از حرکت، کودک خود را طوری در ماشین بنشانید که طرف صورت وی رو به شیشه جلو باشد (نگاه کردن از شیشه های کناری باعث بدتر شدن تهوع می شود). بعلاوه خواندن و یا بازی با گیم های کامپیوتری در ماشین باعث بدتر شدن بیماری حرکتی و در نتیجه تهوع می شود.

سایت پزشکی و مجله سلامتی راستینه