ریپورتاژ: درمان اسپاسم (گرفتگی و خشکی)عضلات کمر پس از خواب یا ورزش صبحگاهی

هرچند بیرون زدگی دیسک کمر بیماری بسیار شایعی است ، اما اسپاسم یا گرفتگی عضلات کمر مشکل کاملاً متفاوتی است. پارگی یا کار کشیدن بیش از اندازه از عضلات کمر منجر به التهاب عضلات کمر می‌شود. التهاب عصب‌های متصل به عضلات کمر را تحریک می‌کند، در نتیجه این عضلات منقبض و خشک می‌شود. افراد بی‌شماری اسپاسم عضلات کمر را با درصد وقوع نادر تا متوسط تجربه می‌کنند. اما زمانی که گرفتگی عضلات کمر حالت مزمن و یا مکرر به خود بگیرد، باید برای درمان آن اقدام کرد. چنانچه گرفتگی و خشکی عضلات کمر با درد همراه باشد، ممکن است بیمار به عارضه جدی‌تری مبتلا شده باشد.

طب فیزیکی و درمان خشکی و گرفتگی کمر

به نقل از دکتر فرخانی متخصص کمردرد برای درمان سریع اسپاسم کمر لازم است که بیمار هر نوع فعالیت یا ورزشی را که در زمان گرفتگی عضلات مشغول انجام آن بوده، متوقف کند و عضلات گرفته را با ملایمت ماساژ دهد، سپس کمپرس گرم و یا سرد روی عضلات منقبض بگذارد و داروهای ضدالتهابی مصرف کند. طب فیزیکی و ماساژدرمانی برای بیماران دچار اسپاسم‌های مزمن عضلات کمر مفید است. مانند تمام آسیب‌دیدگی‌های جزئی کمر لازم است که بیمار در دوران بهبود از شرکت در ورزش‌های پربرخورد اجتناب کند و تمرین‌های کششی هدفمند را برای تقویت عضلات مرکزی و کاهش خطر آسیب‌دیدگی در آینده انجام دهد.

علت خشکی و گرفتگی کمر

اسپاسم و گرفتگی عضلات کمر گاهی هنگام دویدن و دیگر فعالیت‌های سنگین یا پس از آن رخ می‌دهد. اسپاسم به حالتی گفته می‌شود که عضلات پایین کمر درگیر انقباضی دردناک شود. اسپاسم معمولاً پی‌آمد آسیب‌های پیشین، التهاب یا ضعف عضلانی در ناحیه درگیر است. التهاب، صرف‌نظر از دلیل شروع آن، باعث انقباض و گرفتگی عضلات می‌شود که حرکت دادن عضلات را برای بیمار دشوار می‌کند و به درد شدیدی دامن می‌زند. این اسپاسم‌ در واقع واکنش بدن برای جلوگیری از آسیب دیدگی مجدد عضلات ملتهب و ضعیف است.

عدم تعادل عضلانی

برای درمان کمر درد و اسپاسم عضلات کمر غالباً پی‌آمد عدم تعادل عضلات است، در این وضعیت عضلات فشار نامتعادلی را به ستون فقرات وارد می‌کند و آن را از حالت منظم خود خارج می‌کند. اگر یک عضله قوی و عضله مقابل ضعیف باشد، عدم تعادلی ایجاد می‌شود که بر حالت اندامی اثر می‌گذارد. برای مثال اگر عضله چهارسر بسیار قوی‌تر از عضلات سرینی باشد، لگن به جای آن که دقیقاً زیر ستون فقرات باشد، رو به جلو کج می‌شود و اصطلاحاً عارضه تیلت قدامی لگن ایجاد می‌شود. این وضعیت فشار شدیدی را به عضلات پایین کمر وارد می‌کند که در نهایت به اسپاسم عضلانی می‌انجامد.

تقویت عضلات مرکزی

عضلات مرکزی شامل عضلات شکمی، عضلات مورب، چهارسر، سرینی، عضلات پشت بدن و همسترینگ یا در مجموع هر عضله‌ای می‌شود که در پایدار نگه داشتن ستون فقرات نقش دارد. اگر عضلات مرکزی ضعیف باشد، ستون فقرات از حمایت مناسبی برخوردار نخواهد بود.

کفش

گرفتگی عضلات کمر می‌تواند نتیجه پوشیدن کفش نامناسب، برای مثال بالا یا پایین بودن قوس کفش، باشد که باعث چرخش رو به داخل یا خارج کف پا می‌شود. احتمال آسیب‌دیدگی مچ پاها، زانوها و پایین کمر در این وضعیت وجود دارد. بنابراین بهتر است کفی طبی داخل کفش‌‌های مخصوص دو و پیاده‌روی قرار دهید. همچنین ممکن است کفش ساییده شده باشد و از پا به خوبی حمایت نکند.

تغذیه و بیماری‌های مختلف

دلایل مختلفی موجب گرفتگی عضلات کمر می‌شود که از آن جمله می‌توان به عارضه‌هایی مانند آرتروز اشاره کرد. بیماری‌های ناشی از کمبود مواد غذایی، مانند منیزیم، کلسیم یا ویتامین دی نیز احتمال گرفتگی عضلات را افزایش می‌دهد.

علت اسپاسم کمر در بارداری

گرفتگی و خشکی عضلات کمر در دوران بارداری شکایت بسیاری از بانوان باردار است، البته این انقباض معمولاً مشکلی موقتی است که از کمبود کلسیم و ویتامین دی نشأت می‌گیرد. مشکلات هورمونی مانند اختلال در عملکرد غدد پاراتیروئید نیز می‌تواند علت اسپاسم کمر در دوران بارداری باشد.

تحمیل فشار و استرس به عضلات و کشش عضلات

این مورد یکی از شایع‌ترین علل گرفتگی عضلات کمر است. کشیدگی عضلات گاهی بدون دلیل و خود به خود رخ می‌دهد و گاهی نتیجه تشدید آسیب‌دیدگی‌های مزمن است.
فرض کنید که اکثر روزهای هفته، تمام روز، در وضعیتی نامناسب پشت میز می‌نشینید. این شرایط بعضی عضلات بدن را به تدریج ضعیف یا منقبض می‌کند. اگر به اندازه کافی ورزش نکنید و سعی نکنید که این وضعیت نامناسب را جبران کنید، عضلات تحلیل می‌رود.
یک روز زمانی که دارید کار ساده‌ای مانند برداشتن کت از رخت‌آویز یا درآوردن ماشین از لباسشویی را انجام می‌دهید، ناگهان کمرتان می‌گیرد. یا این که ممکن است، گرفتگی عضلات کمر هنگام تمرین کردن یک حرکت یوگای جدید یا پریدن از روی مانع غافلگیرتان کند.
اسپاسم عضلانی پی‌آمد التهاب عضلاتی تحلیل رفته است که به راحتی پاره یا بیش از حد کشیده می‌شود. این عضلات ضعیف حتی توان انجام دادن کارهای ساده را ندارد.
چنانچه عضلات پایین کمر تحت کشش یا فشار شدید قرار بگیرد، احتمال پارگی آنها وجود دارد. عضله آسیب دیده و ناحیه اطراف آن ملتهب می‌شود.

مشکلات مفصلی

ناراحتی‌های مفصلی، مانند مشکل در مفاصل سینوویال، اسپاسم عضلات کمر را به دنبال دارد. در واقع مشکلات مفصلی علت قریب به یک سوم ناراحتی‌های کمر است. درهر حال ارتباط بین دردهای مفصل ستون فقرات و گرفتگی کمر هنوز کاملاً مشخص نشده است.

آسیب‌دیدگی

آسیب دیدگی عضلات کمر نیز یکی از علل رایج گرفتگی کمر است. آسیب‌دیدگی مربوط به تصادفات و سوانح مختلف یا آسیب‌های ورزشی اکثر اوقات منتهی به اسپاسم کمر می‌شود. آسیب ورزشی علل متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به گرم نکردن کافی بدن قبل از ورزش کردن، کشش شدید و ناگهانی، وضعیت اندامی نامناسب هنگام دویدن و … اشاره کرد. هر یک از این عامل‌ها می‌تواند منجر به کمردرد و انقباض‌های آزاردهنده عضلات کمر شود.

علائم اسپاسم عضلات کمر

اسپاسم عضلات کمر با دردی ناگهانی، به ویژه در قوس کمر همراه است. انقباض ناگهانی عضلات کمر و پشت بدن معمولاً موقتی است و ناراحتی جزئی ایجاد می‌کند.
انجام دادن هر کاری برای بیمار دچار عضلات کمر با تنش عضلانی در بعضی از بافت‌های عضلانی پشت بدن همراه است.
بیماران در موارد وخیم نمی‌توانند، مدت طولانی به پشت بخوابند، بنابراین کیفیت خواب شبانه‌شان نیز مختل می‌شود و نمی‌توانند به خوبی استراحت کنند. بیمارانی که از گرفتگی‌های مکرر عضلات کمر رنج می‌برند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات ستون فقرات، مانند پوکی استخوان قرار دارند.
برخی بیماران به سختی خم می‌شوند یا فعالیت‌های پرتنشی مانند بالارفتن از سربالایی یا ورزش کردن را انجام می‌دهند.

تشخیص

اسپاسم کمر با توجه به نتایج آزمایش‌های مختلفی مانند معاینات بالینی و آزمون‌های عصبی و نوار عصب و عضله عضلات درگیر تشخیص داده می‌شود. درمان و تشخیص برخی بیماران تحت بی‌حسی، برای مثال بلوک اعصاب شاخه میانی انجام می‌شود تا بیمار علاوه بر تشخیص صحیح، از مزیت یک تسکین طولانی مدت نیز برخوردار شود.
واضح است که پزشک باید پرونده پزشکی بیمار را به دقت بررسی کند تا بتواند تشخیص جامع و دقیقی را انجام دهد.

چه زمانی مراجعه به پزشک ضروری است؟

اگر بدانید که چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید، بهتر از آن است که خوددرمانی را برای مدتی طولانی ادامه دهید. اسپاسم کمر عارضه‌ای دردناک، خسته کننده و آزاردهنده است. توصیه‌های زیر به شما کمک می‌کند که بدانید چه زمانی باید از خوددرمانی دست بردارید و از متخصص کمک بگیرید:

• اگر اسپاسم کمر شدید و غیرقابل تحمل بود.
• چنانچه به دفعات دچار درد و گرفتگی عضلات کمر شدید یا سابقه اسپاسم مکرر داشتید. گرفتگی و خشکی کمر می‌تواند یکی از علائم اصلی مشکلات دیگر باشد.
• اگر اسپاسم عضلات کمر بیش از دو هفته استمرار داشته باشد.

چگونه اسپاسم کمر درمان می شود؟

پزشک معالج بهترین راه درمان اسپاسم کمر را با توجه به علت آن و شدت نشانه‌ها و علائم انتخاب می‌کند.
برخی از راه های درمان اسپاسم کمر عبارت اند از:

مایعات فراوان بنوشید.

ازآنجایی که اسپاسم کمر غالباً با کم شدن آب بدن و الکترولیت‌ها همراه است، نوشیدن آب کافی بسیار مهم است. اگر در محیط گرمی زندگی می‌کنید یا دچار تب یا استفراغ شده‌اید، مراقب میزان مصرف آب باشید.

استراحت کنید.
لازم نیست که به خودتان استراحت مطلق بدهید، اما باید از انجام دادن فعالیت‌های تشدید کننده درد یا مولد گرفتگی عضلات کمر، مانند بلند کردن اشیاء سنگین یا بعضی تمرین‌ها خودداری کنید. شب‌ها و پس از استفاده شدید از عضلات کمر به اندازه کافی استراحت کنید. بیشتر از یک تا دو روز استراحت مطلق نداشته باشید؛ چون استراحت مطلق طولانی مدت بیشتر از آن که به درمان اسپاسم کمک کند، مضر است.

پاها را بالا بگذارید.
بالا گذاشتن پاها به تسکین درد برخی بیماران کمک می‌کند. همان طور که پاها را بالا گذاشته‌اید، سعی کنید ذهن‌تان را از درد منحرف کنید و بر تکنیک‌های آرام‌سازی متمرکز شوید.

• از بالش به عنوان تکیه‌گاه استفاده کنید.
• کف زمین یا روی تشک سفت دراز بکشید، پاها را روی بالش یا تکیه‌گاهی مانند صندلی بگذارید، زانوها را با زاویه ۹۰ درجه خم کنید.
• پاها را هنگام نشستن روی چهارپایه بگذارید.

به مدت ۷۲ ـ ۴۸ ساعت پس از گرفتگی عضلات کمر، کیسه یخ روی آن بگذارید (h3)

کیسه یخ را به مدت ۲۰ دقیقه روی کمر بگذارید، سپس آن را بردارید و پس از گذشت یک ساعت و نیم دوباره روی کمر بگذارید. این چرخه را ظرف دو تا سه روز اول پس از گرفتگی کمر تا جایی که می‌توانید، تکرار کنید.

• مانع نازکی، مانند حوله را بین کیسه یخ شیمیایی و پوست بگذارید تا هم یخ اثر خود را بگذارد و هم دچار عارضه‌هایی مانند سرمازدگی نشوید. یخ التهاب مولد اسپاسم را کم می‌کند، بدون آن که عوارض خطرناک مسکن‌های اعتیادآور را داشته باشد.

گرما درمانی را پس از ۷۲ ساعت شروع کنید.

گرمای مرطوب مانند پدهای حرارتی مرطوب، دوش یا وان آب داغ معمولاً برای درمان اسپاسم کمر توصیه می‌شود. گرما باعث حرکت کردن سلول‌های خونی سالم به سمت عضلات گرفته و منقبض می‌شود و به این ترتیب فرایند التیام را تسریع می‌کند. همچنین حرارت عصب‌ها و فیبرهای عضلانی را آرام و شل می‌کند.

• چرخه سرما درمانی/ گرما درمانی را تا ۷۲ ساعت پس از اسپاسم تکرار کنید. برخی متخصصین طب فیزیکی توصیه می‌کنند که گرمادرمانی را قبل از حرکات کششی و سرمادرمانی را پس از حرکات کششی انجام دهید.

دارو برای تسکین درد مصرف کنید.

پزشکان معمولاً مصرف داروهای بدون نسخه مانند ناپروکسین یا ایبوپروفن را توصیه می‌کنند.

• چنانچه درد شدید باشد، پزشک داروهای شل کننده عضلانی یا مسکن‌های مخدر را برای مدتی کوتاه تجویز می‌کند. شل کننده‌های عضلانی در اوایل درمان و برای یک دوره کوتاه تجویز می‌شود.
• بعضی ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای نیز به درمان گرفتگی و خشکی عضلات کمک می‌کند. حتی اگر بیمار دچار افسردگی نباشد، باز هم احتمال دارد که پزشک این دسته از داروها را برای تسکین درد تجویز کند.
• پزشکان داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDS) را برای درمان اکثر موارد اسپاسم عضلانی تجویز می‌کنند. داروهای بدون نسخه NSAIDS متعددی مانند ایبوپروفن و ناپروکسین وجود دارد، اما اگر درد شدیدتر باشد، پزشک داروهای قوی‌تری را تجویز می‌کند.

به متخصص طب فیزیکی مراجعه کنید.

متخصصین طب فیزیکی درمان‌هایی مانند گرمادرمانی، اولتراسوند، ماساژ و تکنیک‌های آرام‌سازی و شل کردن عضلات را در ابتدای برنامه درمان توصیه می‌کنند. سپس ورزش درمانی برای افزایش انعطاف‌پذیری و تقویت عضلات کمر امتحان می‌شود تا درد دوباره شروع نشود. برخی بیماران مبتلا به اسپاسم کمر مزمن طب سوزنی را مفید دانسته‌اند.

تزریق کورتیزون

تزریق کورتیزون درد را برای چند ماه تسکین می‌دهد، به ویژه اگر اسپاسم عضلانی باعث دردی شده باشد که در پایین پا منتشر می‌شود.

آب درمانی را امتحان کنید.

دوش آب گرم را مدت دو تا سه دقیقه روی کمر بگیرید. سپس آب سرد را ناگهان باز کنید و ۳۰ ثانیه روی کمر نگه دارید. این کار را آن‌قدر تکرار کنید تا درد تاحدی فروکش کند.

ورزش درمانی

متخصصین طب فیزیکی بعد از معاینه دقیق بیمار ورزش مناسب برای وضعیت او را پیشنهاد می کنند. برخی از ورزش های مناسب برای درمان اسپاسم کمر عبارت اند از:

ورزش های کششی

تمرین‌های کششی ملایم را پس از فروکش کردن التهاب و تسکین درد ناشی از اسپاسم عضلانی شروع کنید. کشش فیبرهای عضلانی به شل شدن عضلات و رفع خشکی عضلات کمک می‌کند. تمرین‌های کششی را همواره قبل از ورزش کردن انجام دهید.

تمرین‌های تقویتی را به برنامه ورزشی روزانه خود اضافه کنید

اگر بدنساز هستید، برنامه تمرینی متعادلی را در نظر بگیرید که عضلات کمر را نیز در کنار دیگر گروه‌های عضلانی تقویت کند.

• حرکت بارفیکس عضلات بالای کمر و دوسر (بای‌سپس) را به کار می‌گیرد، اما نباید تمرین دادن عضلات رتراکتور کتف را فراموش کنید. زمانی که این حرکات را برای تمرین دادن عضلات بالای کمر انجام می‌دهید، حتماً کتف‌ها را به هم فشار دهید تا این عضلات هم تقویت شود.
• تمرین‌های قایقرانی سبک (با یک دمبل، طناب، لوله لاستیکی یا دستگاه) را در کل دامنه حرکتی انجام دهید. دردهای تیز و خنجری بین دو کتف با انجام دادن این تمرین‌ها به سرعت برطرف می‌شود.
• تمرین‌های فلای بک نیز به شرط استفاده از وزنه‌های سبک مفید است. اگر بخواهید حرکت روئینگ را با دمبل یک پوندی انجام دهید، باید تمرین را در دفعات زیاد تکرار کنید، بنابراین می‌توانید حرکت فلای را جایگزین کنید تا در زمان صرفه‌جویی کرده باشید.

اشیاء را به روش صحیح بلند کنید تا دچار آسیب‌دیدگی نشوید.

مهم نیست که بار نیم کیلویی بلند می‌کنید یا دوازده کیلویی، در هرحال باید توصیه‌های زیر را رعایت کنید:

• به شیئی که می‌خواهید بلند کنید، نزدیک شوید. هر پا را یک طرف بار، به فاصله کمی از پشت آن قرار دهید.
• کمر و زانوها را خم کنید. سعی کنید که ستون فقرات را گرد نکنید.
• مطمئن شوید که جای دست محکمی دارید، سپس وسیله را بلند کنید.
• با فشار آوردن به عضلات ران و باسن بایستید. عضلات شکم را منقبض کنید تا عضلات کمر را در زمان بلند شدن نگه دارد.