آینده درمان دیابت: آیا درمان ممکن است؟

امروزه دیابت به بیماری همه‌گیری تبدیل‌ شده است و بر اثر این بیماری بیش از ۴۲۲ میلیون نفر در سراسر جهان به‌صورت مادام‌العمر دارو مصرف می‌کنند. علم در تلاش است تا درمانی برای این بیماری مزمن پیدا کند، اما در حال حاضر چقدر به یافتن چنین درمانی نزدیک هستیم؟

اطلاعاتی درباره دیابت

دیابت عامل اصلی نابینایی، نارسایی کلیه، حمله قلبی و سکته مغزی است. تعداد مبتلایان به انواع اختلالات دیابتی نسبت به ۴۰ سال پیش، بیشتر از چهار برابر افزایش‌ یافته است. این امر باعث شده است كه سازمان بهداشت جهانی، دیابت را جزو بیماری‌های همه‌گیر در نظر بگیرد و چنین پیش‌بینی می‌شود که این بیماری به‌زودی به هفتمین عامل مرگ‌ومیر در سراسر جهان تبدیل خواهد شد.
باوجود فراگیری این بیماری، هنوز هیچ درمان قطعی برای هیچ‌کدام از انواع دیابت وجود ندارد. شیوه‌های درمانی که در حال حاضر به کار گرفته می‌شوند، تنها به بیماران کمک می‌کنند که علائم را تا حدی کنترل کنند و بیماران دیابتی با چندین عارضه مزمن در سراسر زندگی روبرو هستند.
دیابت بر تنظیم میزان انسولین (هورمون موردنیاز برای جذب گلوکز در سلول‌ها) تأثیر می‌گذارد و کاهش این هورمون موجب افزایش میزان قند خون می‌شود. با وجود اینکه دو نوع اصلی دیابت علائم نسبتاً مشابهی دارند، اما به شکل‌ها و علل متفاوتی بروز می‌یابند. دیابت نوع ۱، بیماری خود ایمنی است که در آن سلول‌های بتای پانکراس که تولیدکننده انسولین هستند، از بین می‌روند. در مقابل، بدن بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ نسبت به انسولین مقاوم می‌شود، به این معنی که انسولین ترشح‌ شده در بدن آن‌ها در کاهش قند خون تأثیر کمی دارد.
صنعت بیوتکنولوژی اهمیت این موضوع را دریافته و در تلاش است تا راه‌های درمانی جدید دیابت و در اصل درمان قطعی این بیماری را بیابد. در اینجا نگاهی می‌اندازیم به راه‌های درمان دیابت و آنچه در این زمینه در حال انجام است.

دیابت نوع ۱

جایگزینی سلول‌های از دست‌ رفته با سلول درمانی

سلول درمانی که هنوز مراحل اولیه تحقیق و آزمایش را می‌گذراند، یکی از بزرگ‌ترین امیدها برای درمان دیابت، به‌ویژه دیابت نوع ۱ است. با جایگزینی سلول‌های تولیدکننده انسولین که از بین رفته‌اند، می‌توان تولید انسولین طبیعی را بهبود بخشید و بیماران را درمان کرد.
با این‌حال، تلاش‌های اولیه برای جایگزینی سلول‌های از بین رفته با سلول‌های لوزالمعده تا حد زیادی ناموفق بوده است. این عدم موفقیت بیشتر به دلیل واکنش‌های ایمنی بدن است که سلول‌های کاشته شده را نمی‌پذیرد و از بین می‌برد. نبود اهداکننده سلول نیز از عوامل محدودیت در این شیوه درمانی است.
یکی از پیشرفته‌ترین جایگزین‌ها از طرف پژوهشکده دیابت ارائه ‌شده که در حال تولید یک مینی-ارگان با فناوری زیست-فناوری است که در آن سلول‌های تولیدکننده انسولین در یک محفظه محصور می‌شوند و از آن‌ها در برابر سیستم ایمنی بدن محافظت می‌شود. در سال ۲۰۱۶، مرکز تحقیقات دیابت در آمریکا اعلام کرد اولین بیمار در اروپا که با این روش در فاز یک مورد درمان قرار گرفت، دیگر نیازی به انسولین درمانی ندارد.
وسیله مشابهی توسط شرکت آمریکایی ویاکایت با همکاری شرکت جی دی آر اف ساخته‌ شده است. پس از گذراندن فاز یک آزمایشی که طی آن ایمنی دستگاه تائید شده است، این شرکت در حال کار  روی بهبود جایگزینی سلول‌های تولیدکننده انسولین است.
شرکت بلژیکی اورجنسیس در حال آزمایش شیوه‌ای است که در آن سلول‌های کبد بیمار به سلول‌های تولیدکننده انسولین تبدیل می‌شوند تا مشکلات مربوط به جذب سلول‌های اهدایی برطرف شود. آیسلکسا، در انگلستان، در حال کار روی روشی مشابه است كه در آن سلول‌ها از لوزالمعده گرفته می‌شوند.
شرکت‌های دارویی بزرگ هنوز در مراحل اولیه توسعه روش سلول درمانی برای درمان دیابت هستند. نوو‌ نوردیسک،  یکی از بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان شیوه‌های درمان دیابت، به دنبال به‌کارگیری سلول‌های بنیادی و ساخت محفظه سلول‌های انسولین ساز است و می‌گوید اولین آزمایش بالینی را می‌توان در چند سال آینده انجام داد. شرکت سانوفی نیز که در حوزه دیابت شناخته‌شده است، با همکاری شرکت جرمن ایووتک در حال کار روی روش جایگزینی سلول بتا برای بیماران دیابتی است.
اگرچه وعده‌های بزرگی داده می‌شود، اما این فناوری‌ها هنوز تا عملی شدن و در دسترس عموم قرار گرفتن فاصله زیادی دارند. ابتدا باید آزمایش‌ها بالینی انجام گیرد تا ثابت شود این شیوه‌های درمانی عمل می‌کنند. علاوه بر این، هزینه چنین درمانی بسیار بالا خواهد بود، چنان‌که هزینه سلول درمانی برای سایر کاربردها، ازجمله انکولوژی، رقمی نجومی است و این مسئله دریافت هزینه‌ها از شرکت‌های بیمه درمانی را دشوار می‌کند. با توجه به اینکه در مقایسه با سرطان، دیابت در اکثر موارد به‌طور اضطراری و کوتاه‌مدت جان بیمار را تهدید نمی‌کند، ممکن است بیمه‌های بهداشت و درمان در برخی از کشورها تمایلی به پوشش درمانی آن نداشته باشند.

حمله به منشأ با ایمونوتراپی

در دیابت نوع ۱، سلول‌های تولیدکننده انسولین به‌تدریج توسط سیستم ایمنی بدن از بین می‌روند. متوقف کردن سریع این فرآیند می‌تواند سلول‌ها را حفظ کرده و موجب درمان شود.
هدف ایمسایز، شرکت داروسازی بلژیکی، انجام آزمایش‌هایی بالینی برای رسیدن به روشی درمانی برای دیابت نوع ۱ است که طی آن سلول‌های ایمنی بدن که لوزالمعده را نابود می‌کنند، باید از بین بروند. در اوایل تشخیص، بین ۳ تا ۶ ماه، تخمین زده می‌شود که حدود ۱۰ درصد از سلول‌های تولیدکننده انسولین هنوز زنده هستند و انسولین تولید می‌کنند. به گفته پیر واندپاپلیایر، مدیرعامل ایمسایز، پس از متوقف کردن فرآیند خود ایمنی، سلول‌های بتای باقیمانده حفظ می‌شوند و می‌توانند به تولید انسولین ادامه دهند.
اکتوبیو تراپیوتیکس، یک شرکت بلژیکی، در حال حاضر مشغول انجام آزمایش بالینی فاز اول، با رویکردی غیرمعمول برای متوقف کردن پیشرفت دیابت نوع ۱ است. این شرکت با استفاده از باکتری‌های تولیدکننده پنیر، دو داروی تحریک‌کننده سلول‌های تی را به سیستم ایمنی بدن می‌رساند تا به سلول‌های ایمنی دستور دهند که به سلول‌های تولیدکننده انسولین حمله نکنند.

پیتر روتیرز، مدیرعامل شرکت اکتوبیو: این ‌یک شیوه درمانی ایمن از طریق داروی خوراکی است که برای مدت ‌زمان محدودی به بیمار داده می‌شود و می‌تواند باعث شود بیمارانی که به دیابت نوع ۱ مبتلا می‌شوند نیازی به استفاده از انسولین نداشته باشند و یا این‌که پس از تشخیص بیماری، نیاز به مصرف انسولین در آن‌ها به تأخیر بیافتد.

در فرانسه، شرکت نئوواکس در حال تولید واکسنی برای دیابت نوع ۱ است که سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند تا میزان تولید پروتئینی التهابی را پایین بیاورد. به نظر می‌رسد این پروتئین در چندین بیماری خود ایمنی نقش دارد. واکسن می‌تواند بیماران مبتلا به لوپوس را به مدت ۵ سال واکسینه کند و در مرحله بعدی آزمایش باید بررسی شود که آیا این واکسن در مورد افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ نیز همین اثر را دارد یا خیر.

میگوئل سیلر، مدیرعامل شرکت نئوواكس: این امر باعث می‌شود كه دیگر نیازی به درمان با انسولین نباشد و قطعاً با این شیوه هزینه درمان به میزان قابل‌توجهی نسبت به شیوه‌های فعلی که در آن‌ها بیمار در تمام طول عمر تحت درمان است، كاهش می‌یابد.

درمان خودکار با لوزالمعده مصنوعی

برای افرادی که سلول‌های تولیدکننده انسولین خود را ازدست داده‌اند، راه‌حل کوتاه‌مدت می‌تواند «لوزالمعده مصنوعی» باشد – دستگاهی کاملاً خودکار که می‌تواند سطح گلوکز را اندازه‌گیری کرده و مقدار مناسب انسولین را به جریان خون تزریق کند، دقیقاً مانند لوزالمعده طبیعی.

رومن هورورکا، استاد دانشگاه کمبریج: دیابت نوع ۱ با بیماری‌های عادی شما بسیار متفاوت است. میزان انسولین موردنیاز بدن هرروز نسبت به‌روز دیگر بسیار متفاوت است و هیچ راهی وجود ندارد که بیمار بداند دقیقاً به چه میزان انسولین نیاز دارد.

گروه تحقیقاتی زیر نظر رومن هورورکا مشغول توسعه الگوریتمی است که می‌تواند در هر لحظه مقدار موردنیاز انسولین را برای هر بیمار مشخص کند.
جایگزینی انسان با رایانه می‌تواند به بیماران کمک کند سطح قند خود را بهتر کنترل کنند و در درازمدت عوارض کمتری را متحمل شوند. با این‌حال تا تحقق کامل انسولین درمانی خودکار، هنوز چالش‌های بسیاری وجود دارد که باید برطرف شوند. پیش از هر چیزی، انسولین‌هایی با سرعت واکنش بالا لازم است تا بتوانند به تغییرات قند خون با سرعت مناسب واکنش نشان دهند. علاوه بر این، الگوریتم‌های فعلی باید به‌طور قابل‌توجهی بهبود یابند تا بتوانند پیش‌بینی‌های دقیقی انجام دهند.

دیابت نوع ۲

فعال‌سازی تولید انسولین

کورت گریوز، مدیرعامل شرکت اینتارکیا: طی دهه گذشته بیش از ۴۰ قرص و آمپول جدید برای دیابت تائید شده است. با این‌حال، واقعیت تلخ این است که در اکثر بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ هنوز کنترل قند خون ضعیف است.

یکی از بزرگ‌ترین پیشرفت‌ها در درمان دیابت نوع ۲، دارویی شامل آگونیست‌های دریافتگر پپتید است که در عین‌ حال که از ترشح گلوکاگون (هورمونی با اثر متضاد انسولین) جلوگیری می‌کنند، باعث تولید انسولین در سلول‌های بتا پانکراس می‌شوند. تمام شرکت‌های داروسازی بزرگ، از جمله سانوفی، الی لیلی، روشه و … داروی GLP-1 را در بازار با خط تولید خود دارند، اما نوو نوردیسک در گامی روبه‌جلو، در حال آماده‌سازی اولین نسخه خوراکی این دارو است.
شرکت فرانسوی پوکسل در حال کار روی روشی متفاوت با دارویی است که هم‌زمان لوزالمعده، کبد و ماهیچه‌ها را هدف قرار می‌دهد تا قند خون را کاهش دهد. این دارو در فاز سوم آزمایشی در ژاپن که پوکسل پیش از اروپا و ایالات‌متحده، به دنبال تائید دارو در آنجاست، موفق عمل کرده است.
در سوئد، بتاجنون و بالتیک بیو در حال کار روی یک داروی کلاس یک با امکان کنترل هم‌زمان قند و کاهش فشارخون (عاملی خطرناک در بیماران دیابت نوع ۲) هستند.
شرکت پیش‌رو در مقابله با چاقی ناشی از دیابت نوع ۲ نیز مورفوسیس آلمانی است که در حال انجام آزمایش‌ها فاز دو با آنتی‌بادی طراحی‌شده برای کاهش چربی، جلوگیری از مقاومت به انسولین و کنترل غذا خوردن بیش‌ از حد است.

هدف قرار دادن میکروبیوم

در دهه گذشته، دانشمندان متوجه شده‌اند که میکروب‌های موجود در بدن، چه نقش بزرگی در سلامتی ما دارند. میکروبیوم انسان و به‌ویژه میکروبیوم روده با بیماری‌های مزمن متعدد از جمله دیابت مرتبط است.
چنین دریافت شده است که بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲، نسبت به افراد سالم، میکروبیوم روده کمتری دارند. محققان دانشگاه آمستردام اخیراً نشان داده‌اند که پیوندهای مدفوعی که برای انتقال میکروبیوم فرد سالم به روده فرد مبتلا به دیابت استفاده می‌شود، می‌تواند منجر به بهبود کوتاه‌مدت مقاومت به انسولین در بیماران چاق مبتلابه دیابت نوع ۲ شود.
برخی از شرکت‌ها در حال ‌توسعه راه‌های درمانی دیابت با توجه به میکروبیوم هستند. والویوتیس فرانسوی در حال آزمایش بالینی نوعی دارو باهدف افزایش تنوع میکروبیوم است که برای درمان دیابت نوع ۲ به کار می‌رود.
اگرچه پیشرفت‌ها در این زمینه امیدوارکننده است، اما میکروبیوم حوزه‌ای بسیار جدید است و به دلیل پیچیدگی فعل‌وانفعالات، تایید کامل نقش میکروبیوم در کنترل میزان قند، کمی دشوار است و برای تایید نهایی هنوز آزمایش‌ها بیشتری باید صورت گیرد.

انقلاب روش‌های درمانی بدون سوزن

ایوان گال، مدیرعامل شرکت اینتگریتی اپلیکیشنز: در دنیای ایده‌آل، آزمایش قند خون سریع و بدون درد خواهد بود.

احتمالاً رسیدن به این دنیای ایده‌آل چندان دور از دسترس نیست، زیرا بسیاری از شرکت‌ها در حال‌ توسعه روش‌های بدون درد برای درمان دیابت هستند. این شرکت دستگاهی به نام گلوکو ترک ساخته است که می‌تواند گلوکز را با استفاده از امواج الکترومغناطیسی اندازه‌گیری کند. این دستگاه در حال حاضر در اروپا موجود است.
فن‌آوری‌های مشابه دیگری نیز در حال ارائه به بازار هستند؛ مثلاً گلوکوسنس که از نور لیزر و مدی وایز که از امواج رادیویی برای اندازه‌گیری میزان قند استفاده می‌کنند.

پانو کاسماس، بنیان‌گذار مدی وایز: این دستگاه می‌تواند هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی را کاهش دهد.

شرکت هلندی نوویو سنس روی دستگاه کوچکی کار می‌کند که زیر پلک قرار می‌گیرد و مقرون‌به‌صرفه تر از روش‌های  فعلی بررسی میزان قند است. در همین حال، سنسونیک و روشه روی دستگاهی کار می‌کنند که زیر پوست کاشته می‌شود.
با این‌حال، دقت این دستگاه‌ها در مشخص کردن میزان قند خون هنوز تائید نشده است و تولید دستگاه‌های با دقت کافی به زمان بیشتری نیاز دارد.

آینده درمان دیابت چگونه خواهد بود؟

میزان سرمایه‌گذاری و تبادل مالی در این زمینه روزبه‌روز افزایش می‌یابد و محققان پیش‌بینی می‌کنند که در آینده میکروچیپس‌ها، دیابت نوع ۱ را قبل از ظهور علائم تشخیص می‌دهند، یا نانو روبات‌هایی که در جریان خون سفر خواهند کرد، میزان قند خون را اندازه‌گیری و انسولین لازم را تأمین می‌کنند.
هر پیشرفتی در این زمینه صورت گیرد، بدون شک بر زندگی میلیون‌ها انسان در سراسر جهان تأثیر خواهد گذاشت.