بیماری سلیاک چیست؟ علائم،تشخیص و درمان آن

بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است که در واکنش به گلوتن، پروتئین موجود در چاودار، جو، گندم، و صدها ماده غذایی ساخته شده با این دانه‌ها رخ می‌دهد. سیستم ایمنی بدن به گلوتن واکنش نشان می‌دهد و باعث آسیب به روده می‌شود. برای اطلاعات بیشتر از بیماری سلیاک با این مقاله از راستینه همراه شوید.

بیماری سلیاک

بیماری سلیاک که تحت عنوان سلیاک اسپرو یا آنتروپاتی حساس به گلوتن نیز شناخته می‌شود، نسبتاً شایع است. برآورد شده است که ۱٫۸ میلیون آمریکایی دچار این اختلال هستند و باید رژیم غذایی فاقد گلوتن داشته باشند.

علائم سلیاک

علائم بیماری سلیاک می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند. برخی از افراد هیچ نشانه‌ای ندارند، هر چند باز هم آسیب‌های روده در بدن آنها در حال توسعه است. در تشخیص بیماری سلیاک گاهی اوقات این بیماری با سندرم روده تحریک پذیر، بیماری کرون، و یا زخم معده اشتباه گرفته می‌شود. علائم گوارشی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• درد و نفخ شکم
• استفراغ
• اسهال
• یبوست
• مدفوع بدبو و روشن

علائم سلیاک: کاهش وزن

بسیاری از بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک اصلاً علائم گوارشی ندارند. اما عدم جذب مواد مغذی می‌تواند به مشکلات دیگر، از جمله از دست دادن وزن و سوء تغذیه منجر شود. علائم و نشانه‌های مربوط به کاهش وزن و یا سوء تغذیه می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• کم خونی
• خستگی
• پوکی استخوان
• ناباروری یا سقط جنین
• زخم‌های دهانی
• سوزن سوزن شدن و بی حسی در دست‌ها و پاها

علائم سلیاک: بثورات پوستی

برای برخی افراد، بیماری سلیاک موجب خارش و بثورات پوستی می‌شود که به عنوان درماتیت هرپتی فرم شناخته می‌شوند. این مشکل ممکن است با احساس سوزش شدید در اطراف آرنج، زانو، پوست سر، باسن و پشت آغاز شود. جوش‌ های قرمز و برآمدگی‌هایی که می‌خارند ایجاد می‌شوند و سپس تبدیل به زخم می‌شوند. این مشکل اغلب ابتدا در سال‌های نوجوانی رخ می‌دهد و در میان مردان شایعتر از زنان است. جوش‌ها معمولاً با یک رژیم غذایی فاقد گلوتن از بین می‌روند اما با دارو نیز می‌توانند درمان شوند.

علائم سلیاک: خلق و خوی و حافظه

برخی افراد مبتلا به سلیاک، افسردگی، تحریک پذیری، حافظه ضعیف، و مشکل در تمرکز را تجربه می‌کنند. فشار داشتن یک بیماری مزمن می‌تواند در مشکلاتی مربوط به خلق و خوی و حافظه نقش داشته باشد، به ویژه زمانی که درد مزمن است و یا خستگی مربوط به کم خونی وجود دارد.

علائم هشدار دهنده در کودکان

علائم سلیاک ممکن است در دوران کودکی شروع شوند، حتی در نوزادان هنگامی که والدین غذاهای حاوی گلوتن را به آن‌ها می‌دهند. علائم می‌توانند شامل استفراغ، نفخ، درد، اسهال، و تحریک پذیری باشند. این بیماری می‌تواند به رشد آهسته یا حتی توقف رشد در کودکان منجر شود. در کودکان مبتلا به سلیاک ممکن است دندان‌های حفره دار، شیاردار، لکه دار، و یا ضعیف تشکیل شوند. کودکانی با والدین یا خواهر و برادر مبتلا به بیماری سلیاک باید غربالگری شوند.

غذاهای محرک بیماری سلیاک

گندم جزء اصلی سبد مواد غذایی است، بنابراین بسیاری از غذاهای رایج حاوی گلوتن کافی برای تشدید بیماری سلیاک هستند، نان سوخاری، شیرینی کراکرها، مافین ها، ماکارونی، پیتزا، انواع کیک‌ها. مرغ سوخاری شده نیز می‌تواند به خاطر پودر سوخاری دارای ممنوعیت باشد. سی‌تان چینی و ژاپنی نودل اودن از گندم تهیه می‌شوند. چاودار و جو نیز حاوی گلوتن هستند، بنابراین نان جو، سوپ جو، و حتی ماالعشیر می‌توانند مشکلاتی برای کسانی که مبتلا به بیماری سلیاک هستند ایجاد کنند.

سلیاک یا آلرژی به گندم؟

هم در بیماری سلیاک و هم آلرژی به گندم سیستم ایمنی بدن درگیر است اما واکنش در بدن متفاوت است. بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که باعث آسیب به دیواره روده می‌شود. این یک اختلال مادام العمر است. علائم آلرژی به گندم می‌توانند شامل خارش پوست، خس خس سینه، درد شکم، و یا اسهال باشند. آلرژی به گندم اغلب با گذشت زمان از بین می‌رود.

سلیاک یا عدم تحمل لاکتوز؟

بیماری سلیاک به پوشش داخلی روده کوچک آسیب میزند، که این مسئله ممکن است به هضم دشوار لاکتوز، یعنی قند موجود در شیر و محصولات لبنی، منجر شود. پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن اجازه می‌دهد تا روده بهبود یابد، و افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است متوجه شوند که بار دیگر قادر به هضم لاکتوز هستند.

چه کسانی دچار بیماری سلیاک می‌شوند؟

در حالی که هیچ کس نمی‌داند دقیقاً چرا، اما عوامل زیر شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار می‌دهند:

• عضوی از خانواده که دچار بیماری سلیاک است.
• مصرف موادغذایی حاوی گلوتن قبل از ۳ ماهگی
• وقایع مهم زندگی، استرس عاطفی، بارداری، و یا عمل جراحی در افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد
• دیابت نوع ۱، بیماری تیروئید، و یا دیگر بیماری‌های خود ایمنی هستند.
• سایر اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون و یا سندرم ترنر

آسیب سلیاک به روده

در افراد مبتلا به سلیاک، سیستم ایمنی بدن توسط گلوتن موجود در مواد غذایی تحریک می‌شود. آنتی بادی‌ها به مخاط روده حمله می‌کنند و موجب آسیب، صاف شدن یا از بین رفتن برآمدگی‌های مو مانند(پرز) در روده کوچک می‌شوند. پرز آسیب دیده به طور مؤثر نمی‌تواند مواد مغذی را از طریق دیواره روده جذب کند. در نتیجه، چربی‌ها، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی از مدفوع عبور می‌کنند. با گذشت زمان، این مسئله می‌تواند به سوء تغذیه منجر شود.

آغاز بیماری سلیاک

بیماری سلیاک ممکن است در هر سنی حتی در افراد مسن رخ دهد. در حالی که افراد باید استعداد ژنتیکی به آن داشته باشند، محققان نمی‌دانند چرا برخی افراد پس از سال‌ها تحمل به گلوتن، واکنش ایمنی نشان می‌دهند. اما به طور متوسط مدت زمانی که فرد با علائم ابتلا به بیماری سلیاک تشخیص داده می‌شود چهار سال است.

تشخیص: آزمایش خون

از آنجا که علائم بیماری سلیاک می‌توانند متنوع باشند، این بیماری اغلب تشخیص داده نشده یا اشتباه تشخیص داده می‌شود. یک آزمایش خون می‌تواند سطح بالای آنتی بادی‌های خاص که نشان می‌دهد شما مبتلا به بیماری سلیاک هستید را تشخیص دهد. اگر نتایج منفی باشند، پزشک شما ممکن است دستور دهد آزمایشات دیگری انجام دهید، احتمالاً آزمایشاتی همچون تجزیه و تحلیل DNA برای کمک به تشخیص دقیق.

آزمایش ژنتیکی برای CD

آزمایش ژنتیک اطلاعات مهم دیگری را ارائه می‌دهد. حدود یک سوم از آمریکایی‌ها ژن‌های DQ2 یا DQ8 دارند که برای ابتلا به بیماری در فرد ضروری هستند. اگر شما این ژنها را نداشته باشید، پزشک شما می‌تواند بیماری سلیاک را به عنوان علت علائم شما رد کند، اما بسیاری از افراد این ژن‌ها را دارند و دچار CD نیستند.

تشخیص: بیوپسی روده

بیوپسی روده کوچک می‌تواند یافته‌های آزمایش خون را تأیید کند. یک آندوسکوپ از طریق دهان و معده به روده کوچک فرستاده می‌شود و مقدار کمی از بافت برداشته می‌شود. این بیماری پرزهای روده را دچار آسیب می‌کند و یا از بین می‌برد.

حساسیت به گلوتن

افراد مبتلا به حساسیت گلوتن نشانه‌های مشابهی، مانند درد شکم، خستگی، یا سردرد دارند، اما آنان دچار آسیب روده و یا عواقب شدید بیماری سلیاک نمی‌شوند. با این حال، رژیم غذایی فاقد گلوتن علائم را از بین خواهد برد.

خطرات ناشی از عدم درمان بیماری سلیاک

تا ۶۰٪ از کودکان و ۴۱٪ از بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک هیچ نشانه‌ای ندارند. ممکن است به خاطر مخاط روده آسیب دیده، جذب مواد مغذی به درستی انجام نشود بنابراین آنان در معرض خطر سوء تغذیه هستند. در افراد مبتلا به این بیماری احتمال ابتلا به پوکی استخوان، ناباروری، و برخی از مشکلات عصبی بیشتر است.

بیماری سلیاک و دیابت

افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ بیشتر احتمال دارد که به بیماری سلیاک دچار شوند. بیماری سلیاک درمان نشده می‌تواند به کاهش قند خون و یا نوسانات ناسالم در سطح قند خون منجر شود. بیماری سلیاک می‌تواند در کنار سایر اختلالات خود ایمنی، از جمله بیماری تیروئید و آرتریت روماتوئید اتفاق بیفتد.

بیماری سلیاک و پوکی استخوان

هنگامی که روده کوچک به دلیل این بیماری دچار آسیب می‌شود، مواد مغذی به خوبی جذب نمی‌شوند. افراد مبتلا به بیماری سلیاک در معرض خطر پوکی استخوان هستند، و بسیاری از آنها نیازمند درمان فوری برای رسیدگی به کاهش تراکم استخوان خود خواهند بود. استفاده از مکمل‌های کلسیم و ویتامین D و بررسی دوره‌ای تراکم استخوان می‌توانند مفید باشند.

مراقبت در خانه: رژیم غذایی فاقد گلوتن

هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد، اما پرهیز جدی از گلوتن علائم را متوقف خواهد کرد و اجازه می‌دهد روده خود را ترمیم کند. در واقع، ممکن است در عرض چند روز که گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف کنید، احساس بهتری بدست آورید. رایج‌ترین غذاها برای جلوگیری از این مشکل ماکارونی، محصولات پخته شده و غلات هستند، اما شما باید از مقادیر اندک گلوتن که می‌تواند در سایر محصولات باشد نیز اجتناب کنید.

مراقب گلوتن پنهان باشید

طیف گسترده‌ای از مواد غذایی حاوی گلوتن هستند، از جمله: گوشت فرآوری شده، چیپس سیب زمینی، سیب زمینی سرخ کرده، غذاهای تهیه شده با آرد گندم، سس‌ها، و سوپ. گلوتن ممکن است در رژ لب و یا در داروها نیز وجود داشته باشد. شما می‌توانید در صورتی که نان جو با گندم ترکیب نشده باشد، نان جو بخورید، اما ابتدا با پزشک خود مشورت کنید.

مواد طبیعی فاقد گلوتن

بسیاری از نشاسته‌های دیگر می‌توانند رژیم غذایی فاقد گلوتن شما را پر کنند، از جمله: سیب زمینی، برنج، ذرت، سویا، گیاه کتان، و گندم سیاه است. گندم سیاه به هیچ وجه یک نوع گندم نیست، بلکه گیاهی از خانواده ریواس است که فاقد گلوتن می‌باشد. گندم سیاه برای رشته فرنگی SOBA ژاپنی، سوپ، آش، پنکیک، و پخت نان استفاده می‌شود. غذاهای فرآوری شده، مانند چیپس ذرت، باید برای اطمینان از این که با یک ماده حاوی گلوتن مانند آرد گندم تهیه نشده‌اند، به دقت مورد بررسی قرار گیرند.

درمان با مکمل‌ها

مکمل‌های معدنی و ویتامینی در افراد مبتلا به سلیاک در صورتی که به خاطر این بیماری دچار کمبود شده باشند می‌توانند مفید باشند. مواد مغذی مهم که ممکن است نیاز باشند شامل این مکمل‌ها هستند: آهن، کلسیم، ویتامین D، روی، مس، اسید فولیک، ویتامین‌های گروه B و غیره. حتماً برای مقدار مناسب مصرف با پزشک خود مشورت کنید.

سایر درمان‌ها

درصد کمی از افراد مبتلا به سلیاک به رژیم غذایی فاقد گلوتن پاسخ نمی‌دهند. برای این افراد ممکن است آستروئید به صورت خوراکی یا تزریقی به داخل ورید برای استفاده کوتاه مدت به منظور سرکوب سیستم ایمنی بدن تجویز شود.

زندگی با بیماری سلیاک

گوشت، ماهی، برنج، لوبیا، میوه‌ها، و سبزیجات همگی زمانی که همراه با مواد تشکیل دهنده فاقد گلوتن تهیه شوند، برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک خوب هستند. در حال حاضر بعضی از رستوران‌ها غذاهایی فاقد گلوتن ارائه می‌دهند. و بسیاری از فروشگاه‌ها مدل‌های فاقد گلوتن ماکارونی، پیتزا، و کوکی‌ها را ارائه می‌دهند. پایبندی به رژیم غذایی می‌تواند از مشکلات سلامتی جلوگیری کند. اگر متوجه شدید که بهبود نیافته‌اید، ممکن است نیاز باشد به منابع پنهان گلوتن توجه کنید.

مطالعات پژوهشی بیماری سلیاک

مطالعاتی پیرامون داروهای جدیدی که افراد مبتلا به بیماری سلیاک را قادر به خوردن گلوتن با خیال راحت کند در حال انجام هستند. این داروها شامل آنزیم‌هایی هستند که به شکل قرص ارائه می‌شوند و گلوتن را تجزیه می‌کنند. تزریق سلول‌های بنیادی نیز می‌تواند با واکنش ایمنی زمینه‌ای به گلوتن مقابله کند. دانشمندان حتی کرم‌های قلاب دار را برای اینکه بررسی کنند آیا آن‌ها می‌توانند به افراد مبتلا به این بیماری کمک کنند یا خیر، مورد آزمایش قرار دادند، کرم قلاب دار نوعی انگل است که می‌تواند در روده زندگی کند.

سایت پزشکی و مجله سلامتی راستینه