اسکیزوفرنی (شیزوفرنی) چیست؟ علائم، علل، تشخیص و درمان اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی یک اختلال روانی جدی است که بر طرز تفکر، اعمال، بیان احساسات، درک واقعیت و کنش های فردی تاثیر میگذارد. افرادی که به اسکیزوفرنی که اغلب جزو مزمن ترین و ناتوان کننده ترین بیماری های مهم روانی است، مبتلا هستند، با مشکلاتی در جامعه، کار، مدرسه و روابط خود رو به رو هستند. اسکیزوفرنی باعث می شود از فرد بیمار بترسند و از او فرار کنند. این بیماری در تمام طول عمر با بیمار همراه است زیرا نمی تواند درمان شود، اما می تواند با درمان مناسب کنترل شود.

اسکیزوفرنی

برخلاف باور عموم، اسکیزوفرنی یک شخصیت دوگانه یا چندگانه نیست. اسکیزوفرنی یک نوع روانپریشی، یعنی نوعی بیماری روحی است که در آن فرد نمیتواند بین خیال و واقعیت تمایز قائل شود. گاهی اوقات، افراد مبتلا به اختلالات روانپزشکی لمس واقعیت را از دست میدهند. جهان ممکن است مانند کوهی از افکار، تصاویر و صداهای گیج کننده به نظر برسد. رفتار افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است خیلی عجیب و غریب و حتی تکان دهنده باشد. تغییر ناگهانی در شخصیت و رفتار که زمانی رخ می دهد که فرد مبتلا به اسکیزوفرنی لمس واقعیت را از دست میدهد، یک اپیزود روان پریشی نامیده می شود.

اسکیزوفرنی از نظر شدت از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. برخی افراد تنها یک اپیزود روانپریشی را تجربه میکنند، در حالی که برخی دیگر در طی عمر اپیزود های زیادی دارند اما بین اپیزودها، به صورت نسبتا عادی زندگی میکنند. با این حال، افراد دیگری که با این اختلال زندگی میکنند ممکن است در طول زمان بین اپیزود های کامل روانی، در عملکردشان با مشکلاتی روبرو شوند. به نظر می رسد علائم اسکیزوفرنی در دوره هایی که به عنوان عود و تجدید شناخته می شوند، بدتر می شود و مجددا بهبود می یابد.

زمانی، پزشکان اسکیزوفرنی را بر اساس زیرمجموعه های متمایز طبقه بندی کردند:

• پارانوئید: که در آن فرد احساس می کند مورد آزار و اذیت یا جاسوسی قرار گرفته است.
• بی نظمی و آشفتگی: که در آن افراد به نظر میرسد گیج و سردرگم هستند.
• روان گسیختگی کاتاتونی: که در آن افراد از لحاظ جسمی کم حرکت هستند یا قادر به صحبت نیستند.
• اسکیزوفرنی نامشخص یا نامتمایز: یکی از انواع شیزوفرنی که در آن هیچ یک از ویژگی های پارانوئید، بی نظمی یا کاتاتونی برجسته نیستند و مشخص نیست فرد به کدام نوع مبتلا است.
• اسکیزوفرنی باقی مانده: که در آن علائم روان شناختی به طور قابل توجهی کاهش یافته یا دیگر وجود ندارند.

دانشمندان معتقدند که تمایزات فوق اکنون به اندازه قبل دقیق و مفید نیستند، در عوض فقط بر توصیف علائم و شدت آنها تمرکز می کنند.

علائم اسکیزوفرنی چه هستند؟

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است شماری از علائم شامل تغییر در عملکرد، تفکر، ادراک، رفتار و شخصیت داشته باشند و ممکن است در زمان های مختلف انواع مختلف رفتاری را نشان دهند. هنگامی که بیماری در ابتدا ظاهر می شود، علائم معمولا ناگهانی و شدید هستند.

شایع ترین نشانه های اسکیزوفرنی می توانند به چندین دسته از جمله علائم مثبت، علائم شناختی و علائم منفی گروه بندی شوند.

علائم مثبت اسکیزوفرنی

در این مورد، کلمه مثبت به معنای “خوب” نیست. در عوض، کلمه مثبت به علائم واضحی اشاره دارد که طرز تفکر یا رفتار اغراق آمیز هستند که غیر منطقی می شوند. این علائم که گاهی اوقات به عنوان علائم روانی شناخته می شوند عبارتند از:

• پندار بیهوده: پندارهای بیهوده باورهای عجیب و غریبی هستند که براساس واقعیت نیستند و شخص از تسلیم شدن در برابر آنها خودداری میکند حتی زمانی که اطلاعات واقعی وجود دارند. به عنوان مثال، شخص مبتلا به پندارهای بیهوده ممکن است بر این باور باشد که افراد می توانند افکار او را بشنوند، او خدا یا شیطان است یا افراد دیگر هستند که افکار را در سر او می اندازند یا علیه آنها برنامه ریزی میکنند.
• توهمات: این توهمات شامل درک احساساتی است که واقعی نیستند، مانند دیدن چیزهایی که وجود ندارند، شنیدن صداهای غیرواقعی، بوییدن عطرهای عجیب و غریب، احساس طعم “خنده دار و جالب” در دهان و داشتن احساسات روی پوست، احساس میکنید چیزی بدن شما را لمس میکند در صورتی که در واقع چنین نیست. شنیدن صداهای عجیب و غریب شایع ترین اختلال توهم در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است. این صداها ممکن است در مورد رفتار فرد، توهین یا دستور دادن دیگران باشند.
• کاتاتونیا: (موقعیتی که در آن فرد به لحاظ جسمی در یک موقعیت واحد برای یک مدت طولانی ثابت می ماند).

علائم بی نظمی و آشفتگی اسکیزوفرنی از نوع علائم مثبت است که منجر به ناتوانی فرد در تفکر درست و واکنش مناسب می شود. نمونه هایی از علائم بی نظمی عبارتند از:

• سخن گفتن در قالب جملاتي كه مفهومی ندارند و یا استفاده از كلمات بی معنی که باعث مي شود شخص براي برقراري ارتباط يا مشاركت در گفتگو دچار مشکل شود.
• تغییر سریع افکار
• حرکات آرام
• ناتوانی در تصمیم گیری
• نوشتن بیش از حد اما بدون معنی
• فراموش کاری یا گم کردن چیزی
• تکرار حرکات یا حالت ها، مانند قدم زدن یا پیاده روی در مسیر دایره ای
• مشکل در درک مفاهیم مربوط به منظره ها، صداها و احساسات روزمره

علائم شناختی اسکیزوفرنی

علائم شناختی عبارتند از:

• عملکرد اجرایی ضعیف (توانایی درک اطلاعات و استفاده از آنها برای تصمیم گیری)
• مشکل در تمرکز یا توجه
• دشواری در به خاطر سپردن (توانایی استفاده از اطلاعات بلافاصله بعد از یادگیری آنها)

علائم منفی اسکیزوفرنی

در این مورد، کلمه منفی به معنای «بد» نیست، بلکه فقدان رفتارهای معمول طبیعی در افرادی که مبتلا به اسکیزوفرنیا هستند را نشان می دهد. علائم منفی اسکیزوفرنی عبارتند از:

• فقدان احساس یا طیف بسیار محدودی از احساسات
• کناره گیری از خانواده، دوستان و فعالیت های اجتماعی
• کاهش انرژی
• کم حرف زدن
• فقدان انگیزه
• از دست دادن لذت یا علاقه به زندگی
• بهداشت و عادت های تربیتی ضعیف

ابتلا به شیزوفرنی چه عللی میتواند داشته باشد؟

علت دقیق شیزوفرنی هنوز مشخص نیست. با این حال شیزوفرنی مانند سرطان و دیابت، یک بیماری واقعی با اساس بیولوژیکی است. این بیماری نتیجه داشتن والدین بد یا ضعف شخصیتی نیست. محققان شماری از عواملی که در ابتلا به شیزوفرنی نقش ایفا میکنند را پیدا کرده اند، این عوامل شامل موارد زیر هستند:

ژنتیک (وراثت): اسکیزوفرنی می تواند در خانواده به ارث برسد، یعنی اگر پدر یا مادر به اسکیزوفرنی مبتلا باشند، احتمال بیشتری وجود دارد که این بیماری به فرزندان نیز انتقال یابد.

مدارها و مواد شیمیایی مغز: در مغز افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است تنظیم غیر طبیعی برخی از مواد شیمیایی (انتقال دهنده های عصبی) که مربوط به مسیرهای خاص یا “مدارهای” سلول های عصبی هستند که بر تفکر و رفتار فیزیکی تاثیر میگذارند، وجود داشته باشد. مدارهای مختلف مغز متشکل از شبکه های ارتباطی در سراسر مغز هستند. دانشمندان بر این باورند که مشکلات مربوط به نحوه عملکرد این مدارها ممکن است ناشی از مشکل در گیرنده های خاص بر روی سلول های عصبی برای انتقال دهنده های عصبی مرکزی (مانند گلوتامات، GABA یا دوپامین) یا سلول های دیگر در سیستم عصبی (به نام گلیا) باشند که از سلول های عصبی در مدار مغز حمایت میکنند. آن طور که قبلا تصور می شد، این بیماری به راحتی به خاطر کمبود یا “عدم تعادل” مواد شیمیایی مغز شناخته نمی شد.

اختلالات مغزی: تحقیقات نشان داده اند مغز افراد مبتلا به شیزوفرنی ساختار و عملکرد غیرطبیعی دارد. با این حال، این نوع اختلال در تمام بیماران مبتلا به شیزوفرنی اتفاق نمی افتد و می تواند در افراد بدون این بیماری نیز ایجاد شود.

عوامل محیطی: شواهد نشان می دهند که عوامل محیطی خاص مانند عفونت ویروسی، قرار گرفتن گسترده در معرض مواد سمی مانند ماری جوانا و یا شرایط بسیار استرس زا، ممکن است اسکیزوفرنی را در افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند و مستعد ابتلا به این اختلال می باشند، تحریک کند. اسکیزوفرنی اغلب زمانی که بدن در معرض تغییرات هورمونی و فیزیکی قرار می گیرد، ظاهر میشود به عنوان مثال تغییراتی که در طول سال های نوجوانی و جوانی رخ می دهند.

چه کسی می تواند دچار اسکیزوفرنی شود؟

هر کسی می تواند به اسکیزوفرنی مبتلا شود. این بیماری در سراسر جهان و در تمام نژادها و فرهنگ ها تشخیص داده شده است. اگرچه اسکیزوفرنی در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما معمولا در سالهای نوجوانی یا اوایل ۲۰ تا ۳۰ سالگی بروز میکند. ابتلا به این اختلال در زنان و مردان یکسان است، هرچند علائم معمولا در مردان (در نوجوانان یا بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی) نسبت به زنان (در ۲۰ یا اوایل ۳۰ تا ۴۰ سالگی) زودتر ظاهر می شوند. شروع زودتر علائم با یک بیماری شدید تر مرتبط است. کودکان بالای ۵ سال می توانند به اسکیزوفرنی مبتلا شوند، اما قبل از نوجوانی این بیماری بسیار نادر است.

اسکیزوفرنی چقدر شایع است؟

اسکیزوفرنی در حدود ۱٪ از جمعیت رخ می دهد. حدود ۲/۲ میلیون نفر در ۱۸ سال و بالاتر، مبتلا به اسکیزوفرنی خواهند شد.

اسکیزوفرنی چگونه تشخیص داده می شود؟

اگر علائم اسکیزوفرنی وجود داشته باشد، پزشک سابقه کامل پزشکی شما را دریافت خواهد کرد و گاهی اوقات یک معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. در حالی که هیچ آزمایش آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص اسکیزوفرنی وجود ندارد، پزشک میتواند از تست های مختلف و احتمالا آزمایش خون یا بررسی تصویر برداری های مغزی استفاده کند تا بیماری های دیگر را به عنوان علت علائم شما رد کند (به عنوان مثال روان پریشی ناشی از مصرف مواد).

در صورتی که پزشک هیچ علت فیزیکی دیگری برای علائم اسکیزوفرنی پیدا نکند، او ممکن است شخص را به یک روانپزشک یا روانشناس، متخصصان سلامت روانی ارجاع دهد که به طور خاص برای تشخیص و درمان بیماری های روانی آموزش دیده اند. روانپزشکان و روانشناسان از مصاحبه ها و ابزارهای ارزیابی که به طور خاص بدین منظور طراحی شده اند برای بیماری روان پریشی استفاده می کنند. درمانگر تشخیص خود را بر اساس گزارشی از علائم فرد و گزارش خانواده از علائم بیمار و مشاهدات او از نگرش و رفتار بیمار، استوار می سازد. شخصی مبتلا به شیزوفرنی در نظر گرفته میشود که علائم مشخص شده برای این بیماری را حداقل ۶ ماه تجربه کند. هدف از درمان اسکیزوفرنی این است که علائم را کاهش دهد و به کاهش احتمال ابتلا به عود و یا بازگشت علائم کمک کند. .

درمان اسکیزوفرنی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• داروها: داروهای اصلی که برای درمان اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می گیرند، داروهای ضدروانپریشی هستند. این داروها اسکیزوفرنی را درمان نمی کنند، بلکه به کاهش علائم ناراحت کننده، از جمله توهمات، پندار های بیهوده، و مشکلات تفکر کمک می کنند. قدیمی تر داروهای ضدروانپریشی مورد استفاده (معمولا به عنوان ” نسل اول” از آنها یاد می شود) عبارتند از: کلرپرومازین (Thorazine)، فلوفنازین (Prolixin)، هالوپریدول (Haldol)، لوکساپین ( Loxapine)، پرفنازین (Trilafon)، تیوریدازین (Mellaril)، تیوتیکسین (Navane )، و تری فلوپرازین (استلازین). داروهای جدیدتر ( “غیر معمولی” یا نسل دوم) مورد استفاده برای درمان اسکیزوفرنی عبارتند از: آریپیپرازول (ابیلیفای)، lauroxil (Aristada)، آسناپین (سافریس)، کلوزاپین (Clozaril)، ایلوپریدون (Fanapt)، لواسیدون (Latuda) پالپیریدون (Invega Sustenna)، پالپیریدون palmitate (Invega Trinza)، کروتیاپین (Seroquel)، ریسپریدون (Risperdal)، و الانزاپین (Zyprexa) و زیپراسیدون (Geodon). سایر داروهای ضد روانپریشی غیر معمول عبارتند از: برکس پيپرازول (Rexulti) و کاريپرازين (Vraylar).
• درمان روان شناختی: در حاليکه دارو میتواند به کاهش علائم اسکیزوفرني کمک کند، درمان های مختلف روانی، می توانند به مشکلات رفتاری، روحی، اجتماعی و شغلی مرتبط با بیماری کمک کنند. از طریق این روان درمانی، بیماران می توانند یاد بگیرند علائم خود را مدیریت کنند، علائم اولیه هشدار دهنده عود را تشخیص دهند، و یک برنامه پیشگیری عود طرح کنند. درمان های روان شناختی شامل موارد زیر می باشند:

1. توانبخشی که بر مهارت های اجتماعی و آموزش شغلی تمرکز می کند تا کمک کند افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در جامعه عملکرد خوبی داشته باشند و تا حد امکان به طور مستقل زندگی کنند.
2. درمان شناختی شامل تکنیک های یادگیری برای جبران مشکلات در پردازش اطلاعات، اغلب از طریق تمرین، مربیگری و تمرینات مبتنی بر رایانه، برای تقویت مهارت های ذهنی خاص شامل توجه، حافظه و برنامه ریزی / سازماندهی می باشد.
3. روان درمانی فردی که می تواند به فرد کمک کند تا بیماری خود را بهتر درک کند و مهارت های مقابله ای و حل مسئله را یاد بگیرد.
4. خانواده درمانی که می تواند به خانواده بیمار کمک کند تا به راحتی با فردی که اسکیزوفرنی دارد رابطه برقرار کنند و به آنها کمک می کند تا به بیمار عزیزشان بهتر کمک کنند.
5. درمان گروهی یا گروه های حمایت کننده که می توانند حمایت دوسویه را فراهم آورند.

• بستری شدن: بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است به صورت سرپایی درمان شوند. با این حال، افراد مبتلا به علائم شدید یا کسانی که در معرض خطر صدمه زدن به خود یا دیگران هستند و یا نمی توانند در خانه خود مراقبتی انجام دهند ممکن است نیاز به بستری شدن داشته باشند تا وضعیت خود را تثبیت کنند.
• الکترووشوک درمانی (ECT : (ECT روشی است که در آن الکترودها زمانی که بیمار تحت بیهوشی عمومی در خواب است، به پوست سر فرد متصل میشوند، یک شوک الکتریکی کوچک به مغز ارسال می شود. دوره درمان ECT معمولا شامل ۲-۳ بار در هفته به مدت چند هفته است. هر شوک درمانی سبب تشنج کنترل شده می شود و یک سری از درمان ها در طول زمان منجر به بهبود خلق و خو و تفکر می شوند. دانشمندان دقیقا نمی فهمند که چگونه ECT و تشنج های کنترل شده باعث تاثیر درمانی می شوند، اگرچه برخی محققان تصور می کنند که تشنج ناشی از ECT ممکن است موجب آزاد شدن انتقال دهنده های عصبی در مغز شود. ECT برای درمان اسکیزوفرنی کمتر از افسردگی یا اختلال دوقطبی به کار میرود و به همین دلیل اغلب هنگامی که علائم خلق وجود ندارند این روش استفاده نمیشود. ECT گاهی اوقات زمانی که داروها تاثیری ندارند و یا افسردگی شدید یا کاتاتونی باعث دشواری در درمان بیماری می شود، به کار میرود.
• جراحی روانی: در دهه ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰، یک روش جراحی مغز، به نام لوبوتومی پریفرانتال، گاهی اوقات برای درمان تحریک پذیری شدید مرتبط با روان درمانی استفاده می شد. از آنجایی که این نوع درمان موجب تاثیرات منفی شدید و غیرقابل برگشتی شد که شخصیت و انگیزه را از بین برد، این روش دیگر به عنوان یک درمان روانپزشکی انجام نمی شود. دیگر روشهای جراحی مغز و اعصاب مدرن که برای درمان اسکیزوفرنی مورد مطالعه قرار گرفته اند عبارتند از: تحریک مغزی عمیق (DBS) – یک عمل کاملا متفاوت که اصلا به لوبوتومی مربوط نیست – در این روش الکترودهای تحریک شده با جراحی در جاهای مختلف مغز کاشته شده و تصور میشود تفکر و ادراک را کنترل میکنند . DBS یک درمان پایدار برای بیماری های شدید پارکینسون و ترمور یا لرزش دست ها است و برای درمان اختلالات روانپزشکی هنوز در مرحله آزمایش قرار دارد.

آیا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی خطرناک هستند؟

کتاب ها و فیلم های مشهور معمولا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و سایر بیماری های روانی را به عنوان افراد خطرناک و خشونت آمیز نشان می دهند. این مسئله معمولا درست نیست. اکثر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی خشونت آمیز نیستند. معمولا، آنها ترجیح می دهند که کناره گیری کنند و تنها بمانند. با این حال، در برخی موارد، افراد مبتلا به بیماری های روحی ممکن است رفتارهای خطرناک یا خشونت آمیزی از خود بروز دهند که عموما نتیجه روان درمانی و ترس ناشی از احساس تهدیدی است که در محیط اطرافشان با آنها مواجه می شوند.
از سوی دیگر، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی بیشتر می توانند برای خودشان خطرساز باشند. خودکشی یکی از علل مرگ زودرس در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است.

چشم انداز آینده افرادی که مبتلا به اسکیزوفرنیا هستند، چطور است؟

با درمان مناسب، اکثر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی میتوانند زندگی مولد و سازنده داشته باشند. بسته به سطح شدت و ثبات درمان دریافت شده آنها قادر به زندگی با خانواده های خود و یا در موقعیت های اجتماعی هستند، نه در موسسات روانپزشکی دراز مدت.

تحقیقات فعلی در مورد مغز و نحوه بروز اختلالات مغزی به احتمال زیاد به داروهای موثرتر با کمترین عوارض جانبی منتهی خواهند شد.

آیا شیزوفرنی میتواند پیشگیری شود؟

هیچ راه شناخته شده ای برای پیشگیری از شیزوفرنی وجود ندارد. با این حال، تشخیص زودهنگام و درمان در مراحل اولیه می تواند به جلوگیری یا کاهش عود و پریشانی های مکرر و کمک به کاهش اختلال در زندگی، خانواده و روابط فردی کمک کند.